Ozon Deliğinin Keşfinden Montreal Protokolüne

 

 

 

Antarktika Ozon Deliği'nin keşfi

Ozon tabakası, insanları ve çevreyi güneşten gelen zararlı ultraviyole radyasyon seviyelerinden korur. Ozon tabakasını incelten maddeler (ODS) olarak adlandırılan kimyasallar, atmosfere kontrolsüzce salınır; bu kimyasallar stratosferik ozon tabakasına zarar verir. Mayıs 1985'te Nature dergisinde yayınlanan bir raporda, British Antarctic Survey (BAS) bilim insanları Joe Farman, Brian Gardiner ve Jonathan Shanklin, Antarktika üzerindeki büyük ozon kayıplarını anlattılar. BAS tarafından Antarktika ozon deliğinin keşfi, ozon tabakasının dünya çapında potansiyel olarak tehlikeli incelmesi konusunda erken bir uyarı niteliğindeydi.

Viyana Sözleşmesi, Montreal Protokolünün Öncüsü

Teknoloji ilerledikçe, bilimsel çalışmalar ozon tabakasının incelmesinin ortaya çıkan sorununa ve etkilerine işaret etti. Eylemler yıllar sürüyor. Bu duruma yanıt olarak 1985 yılında Viyana Ozon Tabakasının Korunması Sözleşmesi oluşturuldu. Viyana Sözleşmesi, ilgili tüm ülkeler tarafından imzalanan ilk sözleşmeydi ve 1988'de yürürlüğe girdi ve 2009'da evrensel onaya ulaştı.
Sözleşme, insan faaliyetlerinin ozon tabakası üzerindeki etkileri hakkında bilgi alışverişinde bulunarak ülkeler arasında iş birliğini teşvik etmeyi amaçlıyordu. Ancak sözleşme yasal olarak bağlayıcı olmadığı için, Viyana Sözleşmesi ülkelerin ozon tabakasını korumak için kontrol önlemleri almasını gerektirmiyor. Montreal Protokolü bu konuyu ele almak için 1987'de yürürlüğe girdi.

Montreal Protokolü Nedir?

Montreal Protokolü 1987'de imzalanmış ve 1989'da yürürlüğe girmiştir. Başlangıçta 46 ülke tarafından imzalanan anlaşmanın şu anda yaklaşık 200 imzacısı bulunmaktadır. Ozon Tabakasını İncelten Maddelere İlişkin Montreal Protokolü, Dünya'nın ozon tabakasını incelten kimyasalları aşamalı olarak ortadan kaldırarak korumayı amaçlayan küresel bir anlaşmadır. Montreal Protokolü, ozon tabakasını incelten maddeler (ODS) olarak adlandırılan yaklaşık 100 insan yapımı kimyasalın üretimini ve tüketimini düzenleyen evrensel bir anlaşmadır.

Montreal Protokolü ne diyor?

Montreal Protokolü, farklı ODS'lerin tüketim ve üretimini aşamalı olarak azaltmaktadır ve gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler (bu ülkeler "Madde 5 ülkeleri" olarak anılacaktır) için farklı zaman çizelgeleri öngörmektedir. Bu anlaşma kapsamında, tüm tarafların farklı ODS gruplarının aşamalı olarak kullanımdan kaldırılması, ODS ticaretinin kontrolü, verilerin yıllık olarak raporlanması, ODS ithalat ve ihracatını kontrol etmek için ulusal lisanslama sistemleri ve diğer konularla ilgili belirli sorumlulukları bulunmaktadır. Gelişmekte olan ve gelişmiş ülkelerin eşit ancak farklı sorumlulukları vardır; ancak en önemlisi, her iki ülke grubunun da bağlayıcı, zaman hedefli ve ölçülebilir taahhütleri bulunmaktadır.

Montreal Protokolü kapsamında kontrol edilen maddeler

Ek A (CFC'ler, halonlar)
Ek B (diğer tam halojenli CFC'ler, karbon tetraklorür, metil kloroform)
Ek C (HCFC'ler)
Ek E (metil bromür)
Ek F (HFC'ler)

Montreal Protokolü, BM Çevre Programı Ozon Sekreterliği tarafından desteklenmektedir

Anlaşma, yeni bilimsel, teknik ve ekonomik gelişmeler ışığında zaman içinde gelişmekte ve sürekli olarak değiştirilip düzenlenmektedir. Taraflar Toplantısı, anlaşmanın yönetim organıdır ve her ikisi de yıllık olarak toplanan Açık Uçlu Çalışma Grubu tarafından teknik destek sağlanmaktadır. Taraflara, Kenya, Nairobi'deki BM Çevre Programı merkezinde bulunan Ozon Sekreterliği yardımcı olmaktadır.