ოზონის ხვრელის აღმოჩენიდან მონრეალის პროტოკოლამდე

 

 

 

ანტარქტიდის ოზონის ხვრელის აღმოჩენა

ოზონის შრე იცავს ადამიანებსა და გარემოს მზის ულტრაიისფერი გამოსხივების მავნე დონისგან. ოზონის შრის დამშლელი ნივთიერებების (ODS) სახელით ცნობილი ქიმიური ნივთიერებები ადრე უკონტროლოდ გამოიყოფა ატმოსფეროში; ეს ქიმიკატები აზიანებს სტრატოსფეროს ოზონის შრეს. 1985 წლის მაისში, ჟურნალ Nature British Antarctic Survey (BAS)-ში გამოქვეყნებულ სტატიაში მეცნიერებმა ჯო ფარმანმა, ბრაიან გარდინერმა და ჯონათან შენკლინმა აღწერეს ანტარქტიდაზე ოზონის დიდი დანაკარგების დაკვირვება. BAS-ის მიერ ანტარქტიდის ოზონის ხვრელის აღმოჩენამ ადრეული გაფრთხილება მოგვცა მთელ მსოფლიოში ოზონის შრის პოტენციურად საშიში გათხელების შესახებ.

ვენის კონვენცია, მონრეალის პროტოკოლის შესავალი

ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად, სამეცნიერო კვლევებმა გამოავლინა ოზონის შრის დაშლის შედეგად წარმოქმნილი პრობლემა და მისი შედეგები. ქმედებები წლების განმავლობაში იგეგმებოდა. 1985 წელს შეიქმნა ოზონის შრის დაცვის ვენის კონვენცია საპასუხოდ. ვენის კონვენცია იყო პირველი კონვენცია, რომელსაც ხელი მოაწერა ყველა მონაწილე ქვეყანამ, ძალაში შევიდა 1988 წელს და უნივერსალურ რატიფიცირებას მიაღწია 2009 წელს.
კონვენციის მიზანი იყო ერებს შორის თანამშრომლობის ხელშეწყობა ოზონის შრეზე ადამიანის საქმიანობის ზემოქმედების შესახებ ინფორმაციის გაცვლის გზით. თუმცა, რადგან კონვენცია იურიდიულად სავალდებულო არ არის, ვენის კონვენცია არ მოითხოვს ქვეყნებს ოზონის შრის დასაცავად საკონტროლო ზომების მიღებას. მონრეალის პროტოკოლი ამ საკითხის მოსაგვარებლად 1987 წელს იქნა მიღებული.

რა არის მონრეალის პროტოკოლი?

მონრეალის ოქმი 1987 წელს იქნა ხელმოწერილი და ძალაში 1989 წელს შევიდა. თავდაპირველად მას 46 ქვეყანამ მოაწერა ხელი, ამჟამად კი ხელშეკრულებას თითქმის 200 ხელმომწერი ჰყავს. მონრეალის ოქმი ოზონის შრის დამშლელი ნივთიერებების შესახებ გლობალური შეთანხმებაა დედამიწის ოზონის შრის დასაცავად მისი დამშლელი ქიმიური ნივთიერებების თანდათანობითი გაუქმებით. მონრეალის ოქმი უნივერსალური ხელშეკრულებაა, რომელიც არეგულირებს ოზონის შრის დამშლელი ნივთიერებების (ODS) სახელით ცნობილი თითქმის 100 ადამიანის მიერ შექმნილი ქიმიური ნივთიერების წარმოებასა და მოხმარებას.

რას ამბობს მონრეალის პროტოკოლი?

მონრეალის პროტოკოლი ეტაპობრივად ამცირებს სხვადასხვა ჟანგვითი ნივთიერებების მოხმარებასა და წარმოებას, განვითარებული და განვითარებადი ქვეყნებისთვის (მოხსენიებული, როგორც „მე-5 მუხლის ქვეყნები“) განსხვავებული გრაფიკით. ამ ხელშეკრულების თანახმად, ყველა მხარეს აქვს კონკრეტული ვალდებულებები, რომლებიც დაკავშირებულია ჟანგვითი ნივთიერებების სხვადასხვა ჯგუფის თანდათანობით ამოღებასთან, ჟანგვითი ნივთიერებებით ვაჭრობის კონტროლთან, მონაცემების ყოველწლიურ ანგარიშგებასთან, ჟანგვითი ნივთიერებებით იმპორტისა და ექსპორტის კონტროლის ეროვნულ ლიცენზირების სისტემებთან და სხვა საკითხებთან. განვითარებად და განვითარებულ ქვეყნებს აქვთ თანაბარი, მაგრამ დიფერენცირებული ვალდებულებები, მაგრამ რაც მთავარია, ქვეყნების ორივე ჯგუფს აქვს სავალდებულო, დროში გათვლილი და გაზომვადი ვალდებულებები.

მონრეალის პროტოკოლით კონტროლირებადი ნივთიერებები

დანართი A (ქლორფტორნახშირბადები, ჰალონები)
დანართები B (სხვა სრულად ჰალოგენირებული CFC-ები, ნახშირბადის ტეტრაქლორიდი, მეთილქლოროფორმი)
დანართები C (HCFC)
დანართები E (მეთილბრომიდი)
დანართები F (HFC)

მონრეალის პროტოკოლს მხარს უჭერს გაეროს გარემოსდაცვითი პროგრამის ოზონის სამდივნო.

ხელშეკრულება დროთა განმავლობაში ვითარდება ახალი სამეცნიერო, ტექნიკური და ეკონომიკური განვითარების გათვალისწინებით და კვლავაც განიცდის ცვლილებებსა და კორექტირებას. მხარეთა შეხვედრა ხელშეკრულების მმართველი ორგანოა, რომელსაც ტექნიკურ მხარდაჭერას უზრუნველყოფს ღია სამუშაო ჯგუფი, რომელთაგან ორივე ყოველწლიურად იკრიბება. მხარეებს დახმარებას უწევს ოზონის სამდივნო, რომელიც მდებარეობს გაეროს გარემოსდაცვითი პროგრამის შტაბ-ბინაში, ნაირობიში, კენია.