ओझोन होलच्या शोधापासून ते मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉलपर्यंत

 

 

 

अंटार्क्टिक ओझोन होलचा शोध

ओझोन थर सूर्यापासून येणाऱ्या अतिनील किरणोत्सर्गाच्या हानिकारक पातळीपासून मानवांचे आणि पर्यावरणाचे रक्षण करतो. पूर्वी वातावरणात अनियंत्रितपणे सोडले जाणारे ओझोन कमी करणारे पदार्थ (ODS) म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या रसायनांना; ती रसायने स्ट्रॅटोस्फेरिक ओझोन थराचे नुकसान करतात. मे १९८५ मध्ये, नेचर ब्रिटिश अंटार्क्टिक सर्व्हे (BAS) जर्नलमध्ये अहवाल देताना, जो फरमन, ब्रायन गार्डिनर आणि जोनाथन शँक्लिन या शास्त्रज्ञांनी अंटार्क्टिकावर ओझोनच्या मोठ्या प्रमाणात नुकसान झाल्याचे निरीक्षण वर्णन केले. BAS द्वारे अंटार्क्टिक ओझोन छिद्राच्या शोधामुळे जगभरातील ओझोन थराच्या संभाव्य धोकादायक पातळ होण्याचा पूर्व इशारा मिळाला.

व्हिएन्ना कन्व्हेन्शन, मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉलचे प्रणेते

तंत्रज्ञान जसजसे पुढे सरकत गेले तसतसे वैज्ञानिक अभ्यासांनी ओझोन थराच्या ऱ्हासाचे उदयोन्मुख प्रश्न आणि त्याचे परिणाम अधोरेखित केले. या उपाययोजना वर्षानुवर्षे सुरू आहेत. १९८५ मध्ये, ओझोन थराच्या संरक्षणासाठी व्हिएन्ना करार तयार करण्यात आला. व्हिएन्ना करार हा सहभागी असलेल्या प्रत्येक देशाने स्वाक्षरी केलेला पहिला करार होता, जो १९८८ मध्ये लागू झाला आणि २००९ मध्ये सार्वत्रिक मान्यता मिळाली.
ओझोन थरावर मानवी क्रियाकलापांच्या परिणामांबद्दल माहितीची देवाणघेवाण करून राष्ट्रांमध्ये सहकार्य वाढवणे हा या अधिवेशनाचा उद्देश होता. परंतु हा अधिवेशन कायदेशीररित्या बंधनकारक नसल्यामुळे, व्हिएन्ना अधिवेशनात देशांना ओझोन थराचे संरक्षण करण्यासाठी नियंत्रणात्मक उपाययोजना करण्याची आवश्यकता नाही. या समस्येचे निराकरण करण्यासाठी १९८७ मध्ये मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉल लागू करण्यात आला.

मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉल म्हणजे काय?

मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉल १९८७ मध्ये स्वाक्षरी करण्यात आला आणि १९८९ मध्ये तो अंमलात आला. सुरुवातीला ४६ देशांनी त्यावर स्वाक्षरी केली होती, आता या करारावर जवळजवळ २०० स्वाक्षऱ्या आहेत. ओझोन थर कमी करणाऱ्या पदार्थांवरील मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉल हा पृथ्वीच्या ओझोन थराचे रक्षण करण्यासाठी एक जागतिक करार आहे जो तो कमी करणाऱ्या रसायनांना टप्प्याटप्प्याने काढून टाकतो. मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉल हा एक सार्वत्रिक करार आहे जो ओझोन कमी करणाऱ्या पदार्थ (ODS) म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या जवळजवळ १०० मानवनिर्मित रसायनांचे उत्पादन आणि वापर नियंत्रित करतो.

मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉल काय म्हणतो?

मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉल वेगवेगळ्या ओडीएसचा वापर आणि उत्पादन टप्प्याटप्प्याने कमी करतो, विकसित आणि विकसनशील देशांसाठी ("अनुच्छेद ५ देश" म्हणून संदर्भित) वेगवेगळे वेळापत्रक तयार करतो. या करारांतर्गत, सर्व पक्षांवर ओडीएसच्या वेगवेगळ्या गटांमधून बाहेर पडणे, ओडीएस व्यापाराचे नियंत्रण, डेटाचा वार्षिक अहवाल देणे, ओडीएस आयात आणि निर्यात नियंत्रित करण्यासाठी राष्ट्रीय परवाना प्रणाली आणि इतर बाबींशी संबंधित विशिष्ट जबाबदाऱ्या आहेत. विकसनशील आणि विकसित देशांकडे समान परंतु भिन्न जबाबदाऱ्या आहेत, परंतु सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, दोन्ही गटांच्या देशांकडे बंधनकारक, वेळ-लक्ष्यित आणि मोजता येण्याजोग्या वचनबद्धता आहेत.

मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉल अंतर्गत नियंत्रित पदार्थ

अनुलग्नक अ (सीएफसी, हॅलोन्स)
अॅनेक्सेस बी (इतर पूर्णपणे हॅलोजनेटेड सीएफसी, कार्बन टेट्राक्लोराइड, मिथाइल क्लोरोफॉर्म)
अनुलग्नक क (HCFCs)
अ‍ॅनेक्सेस ई (मिथाइल ब्रोमाइड)
अॅनेक्सेस एफ (एचएफसी)

मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉलला संयुक्त राष्ट्र पर्यावरण कार्यक्रमाच्या ओझोन सचिवालयाचे समर्थन आहे.

नवीन वैज्ञानिक, तांत्रिक आणि आर्थिक विकासाच्या प्रकाशात हा करार कालांतराने विकसित होत आहे आणि त्यात सुधारणा आणि समायोजने सुरूच आहेत. पक्षांची बैठक ही कराराची प्रशासकीय संस्था आहे, ज्याला ओपन-एंडेड वर्किंग ग्रुपद्वारे तांत्रिक सहाय्य दिले जाते, जे दोन्ही दरवर्षी भेटतात. पक्षांना केनियातील नैरोबी येथील संयुक्त राष्ट्र पर्यावरण कार्यक्रमाच्या मुख्यालयात असलेल्या ओझोन सचिवालयाद्वारे मदत केली जाते.